Η προσφορά της Λευκάδας στην Επανάσταση του 1821 Ουρανία Σολδάτου Εκπαιδευτικός

FacebookTwitterPinterestΑνταλλαγή

Η προσφορά της Λευκάδας στην Επανάσταση του 1821

Ουρανία Σολδάτου Εκπαιδευτικός

«Δε σ’ ελησμόνησα, γλυκειά, πολυβασανισμένη
πατρίδα μου πανόρφανη. Μες στην καρδιά αναμμένη
βόσκει η αγάπη μου βαθιά τα έρμα σωθικά μου,
αφού δε βρίσκει τίποτε να κάψη ολόγυρά μου,
ανήμερη κι’ αχόρταγη μου τρώγει την ψυχή
κ’εμέ γηράζει ανώφελα κ’ εκείνη πάντα ζη.» (1)

Οι στίχοι αυτοί του αρματολού της Λύρας(2), του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι η απάντηση σε όσους έβλεπαν με δυσπιστία τον αγώνα των ραγιάδων απέναντι στην παντοδυναμία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η καταπίεση, οι διώξεις, οι αυθαιρεσίες μεγάλωσαν και θέριεψαν την αγανάκτηση και έφτιαξαν τον ήρωα Λευκαδίτη που αψήφησε τις τιμωρίες των Άγγλων, των δικών του κατακτητών, και έσπευσε να πολεμήσει για την ‘πανόρφανη και πολυβασανισμένη πατρίδα’ του.

Οι σύγχρονοι έκριναν την επανάσταση ως αγώνα τρελών, όπως τον αποκάλεσαν άλλωστε και οι ευρωπαίοι διπλωμάτες, αφού θυσιάστηκαν πάνω από 800.000 χιλιάδες ψυχές. Αγώνα απελπισμένων και αγανακτισμένων τον βλέπει ο ποιητής μας, αγώνα γιγάντων τον λέω εγώ. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στο λόγο που εκφώνησε στην Πνύκα στους μαθητές του Γυμνασίου Αθηνών τον Οκτώβριο του 1838 λέει χαρακτηριστικά:
«Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πώς δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις…».

Γίγαντες και ήρωες παράτολμοι, που δεν αξιώθηκαν να πάρουν αυτοί ή οι οικογένειές τους τα εύσημα για την θυσία τους, τον αγώνα, το θάνατό τους. Που πολέμησαν δίπλα στον Καραϊσκάκη, τον Ανδρούτσο, τον Κολοκοτρώνη, τον Νικηταρά, τον Μπότσαρη ως ίσοι προς ίσον, μεθυσμένοι με «το αθάνατο κρασί του 21».

Και σε παλαιότερα κείμενα έχω αναδείξει την αντρειοσύνη των Λευκαδίων και την αγάπη τους για τη γη τους, ωστόσο, όταν κοντεύει ο καιρός, στην προκειμένη η 25η Μαρτίου, ξυπνούν λες οι σκιές των αφανών ηρώων μας και απαιτούν, το μνημόσυνό τους.

Εκατοντάδες ήταν οι νέοι που η μικρή Λευκάδα έχει την τιμή να υπερηφανεύεται ότι πολέμησαν στον υπέρ ανεξαρτησίας αγώνα του Έθνους. Η προετοιμασία άρχισε ήδη από το 1817 με την μύηση λίγων επιφανών Λευκαδίων στη Φιλική Εταιρεία. Ο Ιωάννης Ζαμπέλιος, ο Μιχαήλ Σικελιανός, ο Άγγελος Σούνδιας, ήταν από τους πρώτους φιλικούς που κατηχήθηκαν και κατήχησαν και αυτοί με την σειρά τους άλλους, που πολλοί αγωνίστηκαν, διακρίθηκαν στον αγώνα ή έπεσαν αγωνιζόμενοι ηρωικά στις πιο ένδοξες μάχες της επαναστάσεως(3).

 

Γνωστοί φιλικοί ήταν ο Γεώργιος Βαφέας, Ανδρ. Φέτσης, Άγγελος Χαλικιόπουλος, Θεοφ. Ψιλιανός, Αυγουστίνος Χαμοσφακίδης, Ν. Ζαμπέλιος, Σπυρίδ. Μεταξάς, Μάρκος Γκίλλης, Πέτρος Σικελιανός, Αντώνιος Σπυριδ. Χαλικιόπουλος κ.ά.

Η δράση των φιλικών ήταν πολυποίκιλη και αφορούσε την οργάνωση των επιχειρήσεων, την μύηση έμπιστων ανθρώπων (δεν έλειπαν οι προδότες) την συγκέντρωση χρημάτων, την αποστολή τροφίμων, την ενίσχυση των αγωνιζομένων, την περίθαλψη τραυματισμένων πολεμιστών και κυνηγημένων αμάχων, την υποστήριξη των οικογενειών που έχαναν ανθρώπους κ.ά. «…Κάμνετε όλα τούτα με κρυφιότητα, μήπως ήθελεν εννοήσει η διοίκησις της Επτανήσου, καθ’ ότι δεν γνωρίζομεν ποίον μέρος θα λάβη η Αγγλία, φίλου ή Εχθρού», συνιστούσε η Εφορεία της Κέρκυρας(.5)

Για να προετοιμαστεί η επανάσταση, έφτασαν στη Λευκάδα, δήθεν για να αποφύγουν τον Αλή Πασά και τις συγκρούσεις του με τον Σουλτάνο, οι σπουδαίοι αρματολοί Οδυσσέας Ανδρούτσος, Δημ. Πανουργιάς, Γεώργιος Καραϊσκάκης κ.ά. Οι καπεταναίοι αυτοί συναντήθηκαν με τους ντόπιους Φιλικούς και το πρωί της Κυριακής της Αποκριάς στο σπίτι του Ιωάννη Ζαμπελίου κατέστρωσαν το οριστικό σχέδιο της εξεγέρσεως. Ακολούθησε λειτουργία στο εκκλησάκι της Βλαχέραινας, συμπόσιο στο σπίτι του Ζαμπελίου με προπόσεις και εθνικά άσματα και μετά ενθουσιώδεις χοροί από τον Άγιο Μηνά ως την κεντρική πλατεία(4).

 

Οι κυρίαρχοι Άγγλοι με τον Αρμοστή Μαίτλανδ και τον υφαρμοστή Άδαμ, όχι μόνο κατεδίωκαν με αφάνταστη σκληρότητα τους υποτελείς Επτανήσιους, αλλά βοηθούσαν με κάθε τρόπο, προστάτευαν και εφοδίαζαν τα τουρκικά πολεμικά που έφθαναν στα λιμάνια.

‘…Ελαφιάσθη της Αγγλίας
Το θηρίο, και σέρνει ευθύς
Κατά τ’άκρα της Ρουσίας
Τα μουγκρίσματα της οργής.(6)

Στις 5 Απριλίου η Κυβέρνηση της Επτανήσου εξουσιοδότησε τους Τοποτηρητές και Επάρχους των νησιών να κηρύχνουν το στρατιωτικό νόμο, όταν το κρίνουν αναγκαίο για την τήρηση της ησυχίας.(7) Ο Άδαμ σύντομα βρήκε την αφορμή ‘να θύση και να απολέση’ και διέταξε αφοπλισμό των κατοίκων. Ο Ζαμπέλιος γράφει: « φρίττει ο άνθρωπος αναπολών τα τιμωρίας, τα κολαστήρια, τας απανθρωπίας, όσας ο ανήρ ούτος έπραξεν αιτίαν λαβών την Ελληνικήν Επανάστασιν.» Είχε αγχόνη στημένη μέσα στη λιμνοθάλασσα πλησίον της Πλαγιάς, για να βλέπουν τους κρεμασμένους οι Επτανήσιοι πολεμιστές και να πέφτει το ηθικό τους και να χάνουν κάθε διάθεση για πολεμική αντιστασιακή δράση. Παρ’ όλα τα μέτρα των αγγλικών Αρχών, τίποτα δεν ήταν ικανό να σταματήσει το κύμα που βάλθηκε να καταφάει τον βράχο…Και πού δεν πολέμησαν οι Λευκαδίτες! Κοντά, μακριά, σε πόλεις σε χωριά, σε βουνά, σε θάλασσα, στην Ελλάδα, στις παραδουνάβιες χώρες!

«…Αναστηλώνεται ο Μωρηάς…Η Ρούμελη μουγκρίζει…
Ιδρώνουν αίμα τα βουνά, το δάκρυ πλημμυρίζει…» (8)

Η πρώτη ομαδική πολεμική ενέργεια των Λευκαδίων αγωνιστών ήταν η πολιορκία και κατάληψη του φρουρίου Τεκέ και του φρουρίου της Πλαγιάς την 28η Μαΐου 1821, φρούρια που είχε χτίσει ο Αλής όταν πολιορκούσε την Λευκάδα το 1807.

Στο Αγρίνιο τις ίδιες ημέρες αγωνιζόταν υπό τον Θ. Γρίβα ο Θεοφύλακτος Ψιλιανός με 30 Λευκαδίτες και στη συνέχεια στη Βόνιτσα. Για την παλληκαριά του μιλούν οι αρχηγοί του Θεόδ. Γρίβας, Ζώης Πάνου, Νικηταράς, ο Μαυροκορδάτος κ.ά. Στη συνέχεια πήρε μέρος σε πολλές μάχες και στην πολιορκία της Πάτρας πληρώνοντας ο ίδιος τις ανάγκες των ανδρών του, και επιβαρύνοντας την οικογένειά του με δάνεια γιατί οι κυρίαρχοι Άγγλοι του είχαν δημεύσει την περιουσία. Αγωνίστηκε στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Ομέρ Βρυώνη, όπου τραυματίστηκε στο πρόσωπο. Κατά τη δεύτερη πολιορκία αγωνίστηκε υπό τον Νότη Μπότσαρη στη ντάπια «τερρίμπιλε» και στην Κλείσοβα. Εκεί κατά την έξοδο της φρουράς το Μάρτη του 1826, το 34 ετών παλληκάρι έπεσε ηρωικά. Οι αρχηγοί του αναφέρουν ότι ‘αριστεύσας πάντοτε και εις πολλάς μάχας πληγωθείς αναδείξας καθ’ όλας ταύτας και καρτερίαν ψυχής και ανδρείαν σώματος και φρόνησιν και προθυμίαν να υποτάσσεται εις τα διαταγάς των ανωτέρων, συνεισφέρων με γενναιότητα και τον τελευταίον του οβολόν…’.(9)

Άλλοι Λευκαδίτες αγωνίστηκαν στο Δίστομο, το Παραδείσι, το Μοναστηράκι, το Πέτσοβο, το Μακρυνόρος. Ο Μάρκος Μπότσαρης είχε στις δυνάμεις του, ανάμεσα στους άλλους και 20 Λευκαδίτες με ομαδάρχη τον ηρωϊκό Μάρκο Γκίλλη. Πολέμησε δίπλα στον ήρωα κι ήταν μαζί του στο Καρπενήσι όταν σκοτώθηκε. Ήταν στη φρουρά του Μεσολογγίου στην πρώτη πολιορκία. Πήρε μέρος στην πολιορκία του Αιτωλικού και υπό τον Κίτσο Τζαβέλα ήταν ανάμεσα στους ηρωικούς αγωνιστές στο νησάκι Ντολμά στο Μεσολόγγι. Ο Τζαβελας αναφέρει ‘…εις μάχην έφιππος εκινδύνευσε την ζωήν του και έχασε το άτι του…’. Στο Φάληρο το 1827 αγωνίστηκε ως ομαδάρχης με πολλούς Λευκαδίτες δίπλα στον Καραϊσκάκη. Το 1829 ανακηρύχθηκε τιμητικά ‘πολίτης του Μεσολογγίου’. (10)

Οι Λευκαδίτες, ως νησιώτες, διέπρεψαν και στη θάλασσα. Από τις πρώτες ημέρες του αγώνα οι καπετάνιοι Παύλος Λαμπρινός και Χριστ. Καββαδάς με πλήρωμα 17 Λευκαδίτες, αφού εξουδετέρωσε μια τουρκική σαλούπα, μπήκαν στον Αμβρακικό κόλπο και μαζί με τον Κορσικανό Πασσάνο κράτησαν τον ‘κόρφο’ ελεύθερο ως τον Ιούνιο του 1822.

Στις 17 Ιουνίου 1821 ο Απόστολος Σταύρακας Πανάδας, διοικητής Σφακιωτών και Ηπειρωτών έπεσε μαχόμενος ηρωικά, μόλις 27 ετών, απέναντι σε πολλαπλάσια εχθρική δύναμη και εγκαταλελειμμένος από ‘συμμάχους’, στο Σκουλένι της Ρουμανίας ως άλλος Ιερολοχίτης!

‘Μόνη η γενναιότης συνώδευεν αυτούς τους άνδρας, μη ευρόντες, ως ήλπιζον, μηδέν των αναγκαίων εις τον δρόμον του Ιασίου προς περίθαλψιν παραμικράν του εαυτού των.’… ‘οι Γραικοί αφοσιώσαντες εξ’ αρχής τον εαυτόν των εις τον θάνατον δια την πατρίδα και δια την τιμήν του Ελληνικού ονόματος δεν κατεπλήσσοντο από κανέναν κίνδυνον, αλλ’ όντες όλοι τετρακόσιοι ογδοήκοντα και πέντε, ωρκίσθησαν τότε μεταξύ των να αποθάνωσιν ενδόξως.’ (11)

Στην Δυτική Στερεά Ελλάδα δρούσε το μεγαλύτερο μέρος των Λευκαδίων, στα Πέντε Πηγάδια, στο Κομπότι, στο Πέτα, στο Μεσολόγγι. Στον Αετό, διακρίθηκε ο Λευκαδίτης Στάθης Κατσαρός στις 10-8-1822, όπου 60 Έλληνες αντιμετώπισαν 3000 Αλβανούς που ώδευαν υπό τον Κιουταχή προς το Μεσολόγγι. Το 1825 αιχμαλωτίστηκε από τους Άραβες του Ιμπραήμ, απελευθερώθηκε, αγωνίστηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών, έσπασε τον τουρκικό κλοιό και ενίσχυσε τους πολιορκούμενους.(12) Για την πολεμική του δράση και ανδρεία τιμήθηκε με το βαθμό του χιλίαρχου.(13) Η ΄Ήπειρος και η Στερεά γνώρισαν την παλληκαριά των Λευκαδίων, ο Βάλτος το Ξηρόμερο, ή Άμπλιανη, τα Άγραφα, αλλά και στην Πελοπόννησο, η Σφακτηρία, είδε αιχμάλωτο τον Ευστάθιο Κατσαρό, υπασπιστή του Μαυροκορδάτου, και η Μεσσηνία τον Πέτρο Σικελιανό που αγωνίστηκε μαζί με άλλους Λευκαδίτες στη φρουρά της Μεθώνης ενάντια στους Αιγύπτιους.

Κατά τη θλιβερή περίοδο του εμφυλίου πολέμου (1823-1825) οι περισσότεροι Λευκαδίτες, βρέθηκαν αντίπαλοι του Κολοκοτρώνη, καθώς συμπολεμούσαν με τους Στερεοελλαδίτες. Για τους Λευκαδίτες που αγωνίστηκαν στο Μεσολόγγι, στο ένδοξο ‘αλωνάκι’, την ‘τελευταία μεγάλη αχειροποίητη Ακρόπολη του Ελληνισμού’, όπως την ονομάζει ο Νικηφόρος Βρεττάκος, έχω γράψει ήδη, γι’ αυτό εδώ θα αναφερθώ μόνο στους κορυφαίους Πέτρο Σικελιανό, και στον γιατρό Πέτρο Στεφανίτση.

Για τον Πέτρο Σικελιανό (Πιέρο Τζιτζιλιάνο) γράφει ο Γεώργιος Τζόγκας σε αποδεικτικό την 25η Φεβρουαρίου 1823:

«Δίδω το παρόν μου αποδεικτικόν εις χείρας του γενναίου και φιλογενούς κυρίου Πιέρου Τζιτζιλιάνου, αρχοντόπουλου της Αγίας Μαύρας, ο οποίος από φιλογένειαν και από πατριωτισμόν, εξ’ αρχής του παρόντος Ιερού Αγώνος αφήσας και καταφρονήσας όλην του την ησυχίαν και υποστατικά του, οπού είχε εις Αγίαν Μαύραν, και έτρεξε με όλην του την προθυμίαν και πατριωτισμόν και επαρρησιάσθη εις τον Ιερόν τούτον αγώνα, ο οποίος το έχει αποδείξει εμπράκτως, βάζοντας πολλάκις τον εαυτόν του εις κίνδυνον δια την αγάπην της πατρίδος.»

Ο Πέτρος Στεφανίτσης, ακούραστος γιατρός και συνάμα αγωνιστής θαρραλέος και υψηλόφρων, καταγόταν από σπουδαία οικογένεια της πόλεως. Πήρε μέρος στην δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, συνδέθηκε φιλικά με τον λόρδο Βύρωνα, ο οποίος του χάρισε και το σπαθί, με το οποίο βγήκε κατά την Έξοδο. Το σπαθί αυτό το κληροδότησε στη Ριζάρειο σχολή, όπου άφησε και την περιουσία του για να σπουδάζουν Λευκαδίτες. Πάνω στο σπαθί ο Στεφανίτσης είχε χαράξει : «Δωρεά παρά του μακαρίτου λόρδου Μπάυρον εις τον δόκτορα Π.Δ. Στεφανίτσην. 1824 Μαρτίου 10. Μεσολόγγι» και μετά την Έξοδο χάραξε από κάτω: «Ο άνωθεν εξήλθε ξιφήρης. 10 Απριλίου 1826».(14)

Δεν έλειψαν από τον αγώνα οι ιερείς που αγωνίστηκαν παλικαρίσια, όπως ο παπα-Γιάννης Σούνδιας, που πολέμησε στο Μεσολόγγι, στις Σπέτσες στην Τριπολιτσά και στην Ακρόπολη με τον Καραϊσκάκη. Ο αρχηγός του, Δ. Ευμορφόπουλος, γράφει: «…έδειξε ανδρείαν, φρόνησιν και πατριωτισμόν μέγαν, πολεμών, διανυκτερεύων και υπομένων με γενναιότητα όλων των συμβαινόντων τας δυστυχίας και δυσκολίας, γενόμενος υπόδειγμα και εις τους άλλους.»(15) Στο Αιτωλικό πληγώθηκε βαριά στο δεξί χέρι.

Ο παπά-Παναγιώτης Ρεκατσίνας Δραγανιώτης ή Μελάς. Παπαμηλάς, ‘ήρως ατρόμητος’, έμεινε στην προφορική παράδοση. Από τα Ασπρογερακάτα Σφακιωτών. Ήταν από τους πρωτεργάτες της εξέγερσης του 1819 εναντίον των Άγγλων και κατά τη συμπλοκή είχε κόψει το χέρι ενός Άγγλου. Αυτοί τον επικήρυξαν και δήμευσαν την περιουσία του. Έφυγε και ακολούθησε τον Θεόδ. Γρίβα. Με τον βαθμό του λοχαγού γύρισε στη Λευκάδα μετά την ΄Ενωση.

Ο κατάλογος των Λευκαδίων αγωνιστών είναι μεγάλος και δεν αρκεί ένα άρθρο για να καταγραφεί η δράση όλων. Η Ελληνική Επανάσταση είναι το μείζον γεγονός της νεότερης ιστορίας μας, η πηγή του νεότερου εθνικού μας βίου. Με τον ηρωισμό τους οι Έλληνες εκείνης της γενιάς κατάφεραν μετά από 400 χρόνια να ελευθερώσουν μια, μικρή έστω, γωνιά της ελληνικής γης. Δικαιώθηκε ο Μακρυγιάννης που έλεγε πώς ‘παλαιόθεν ως τώρα, όλα τα θηρία πολεμούν να μας φάνε και δε μπορούνε. Τρώνε, τρώνε, μα μένει πάντα μαγιά. Αυτή η μαγιά είναι η σπίθα που έφερε το θάμα.’

Όσον αφορά την σημερινή πραγματικότητα, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, προβάλλει έναν προβληματισμό στην ομιλία του για τις γιορτές της Εξόδου:

«…Εκείνο που θα ήθελα να γίνει έμμεσα αντιληπτό με τα όσα είπα, είναι η ηθική απόσταση που χωρίζει σήμερα την ψυχή μας, από την ψυχή του Μεσολογγίου. Να αφυπνίσω, αν ήτανε δυνατό, την υπνώτουσα μνήμη, την υπνώτουσα συνείδηση. Εκείνοι για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό τους, εκατονταπλασίασαν την ψυχή τους. Ο ένας δεν ήταν ένας. Με μία θεϊκή έξαρση, ανέβηκαν πάνω από το φόβο, πάνω από τον εαυτό τους και τις ανάγκες του. Γνώριζαν το τέλος τους, αλλά συνέβη το παράδοξο, να μην πιστεύουν πως υπάρχει τέλος. Ως να είχαν να κάνουν μ’ έναν αμφίδρομο περίπατο: Από τη ζωή στο θάνατο κι από το θάνατο στη ζωή. Περπατούσαν με άνεση ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο ως να μην τα χώριζε τίποτα.»(16)

Οι 853 νέοι της Λευκάδας που πολέμησαν γενναία με ‘θεϊκή έξαρση’ και έχοντας ‘πάντα ανοιχτά πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής’ τους δικαιούνται μια θέση στο πάνθεον των ηρώων. Δεν έμειναν αμέτοχοι αλλά, έχοντας νιώσει οι ίδιοι την σκληρότητα του ξένου δυνάστη, πρόσφεραν την περιουσία και την ζωή τους με αυταπάρνηση. Αγωνίστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας τους, αυτής της μικρής ‘φλούδας γής’ του Σεφέρη.

Ως φόρο τιμής και θυμίαμα ευγνωμοσύνης στους αθάνατους ήρωες του ’21 ο Διονύσιος Σολωμός, και μαζί του όλοι μας, καταθέτει τον στίχο:

Ω τρακόσιοι! Σηκωθήτε
Και ξανάλθετε σ’ εμάς
Τα παιδιά σας θέλ’ ιδήτε
Πόσο μοιάζουνε με σας.(17)

Βιβλιογραφία
1(Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ποιήματα και Αποσπάσματα Α΄)
2 Κωστής Παλαμάς για τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη
3 Π.Γ. Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος τ.Β. σ.313).
4 Ιωάνν.Ζαμπελίου, «Τα Λευκαδικά»
5 Ιωάνν. Ζαμπελίου, «Τα Λευκαδικά»
6 Διονύσιος Σολωμός, Ύμνος εις την Ελευθερίαν
7 Τετάρτη σύνοδος της Α΄ Βουλής του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων νήσων: Atti emanate dal primo Parlamento, Corfu, 1822, σελ.104
8 Αρ. Βαλαωρίτης, ‘Ο Ανδριάς του Αοίδιμου Γρηγορίου του Ε΄»
9 Κ. Μαχαιρά, Δέσποινα Κατηφόρη, «Ο Αγωνιστής Θεοφύλακτος Ψιλιανός», Εφημ. Ηχώ της Λευκάδος, φύλ. 9-10, έτος 1ον, Νοέμβριος 1971, σελ.2
10 Αρχ. Αγώνος, αρ. 22208-11
11 Αθαν. Ξοδίλου, «Η Εταιρεία των Φιλικών»
12Εφημ. «Λευκάς»,φύλ.1 σελ.4.
13 Λεξ. Ελευθερουδάκη, τ.7, σελ, 453β.