Λιπώδης Διήθηση του Ήπατος
Το λιπώδες ήπαρ, είναι η αυξημένη εναπόθεση τριγλυκεριδίων και λίπους στο συκώτι, που προκύπτει ως συνέπεια του μεταβολικού συνδρόμου.
Λιπώδης Διήθηση του Ήπατος
Μια από τις πιο Κοινές Εκδηλώσεις του Μεταβολικού Συνδρόμου
Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς, MD
Το λιπώδες ήπαρ, είναι η αυξημένη εναπόθεση τριγλυκεριδίων και λίπους στο συκώτι, που προκύπτει ως συνέπεια του μεταβολικού συνδρόμου[1][2].
Το μεταβολικό σύνδρομο είναι ένα σύνολο μεταβολικών διαταραχών, με κοινό χαρακτηριστικό την αντίσταση στην ινσουλίνη. Οι ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με μεταβολικό σύνδρομο, έχουν τουλάχιστον τρία από τα ακόλουθα ευρήματα: υπέρταση, αυξημένα επίπεδα ζαχάρου, αυξημένα τριγλυκερίδια, χαμηλή καλή χοληστερίνη (HDL).
Η λιπώδης διήθηση του ήπατος ή λιπώδες ήπαρ, είναι η πιο κοινή ηπατική νόσος στις Δυτικές χώρες, λόγω της αύξησης του μεταβολικού συνδρόμου και των ασθενειών που συνδέονται με αυτό, όπως ο διαβήτης τύπου 2 και η παχυσαρκία,ως απόρροια του σύγχρονου τρόπου ζωής[3].
Επηρεάζει έναν στους τέσσερις ενήλικες στην Ευρώπη και είναι σημαντικός παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη χρόνιων νοσημάτων, όπως τα καρδιαγγειακά, ο καρκίνος και τα αυτοάνοσα νοσήματα. Παρότι εμφανίζεται σε κάθε ηλικία, πλήττει κυρίως άτομα μεταξύ των 40-50 ετών.
Σε κάποια άτομα, το λιπώδες ήπαρ εξελίσσεται σε μη-αλκοολική ηπατίτιδα, μια επιθετική φλεγμονώδη κατάσταση στο συκώτι, που μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση ή καρκίνο του ήπατος[4].
Συμπτώματα
Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην αντιμετώπιση του λιπώδους ήπατος, είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που πάσχουν από αυτό, δεν γνωρίζουν ότι το έχουν.
Η λιπώδης διήθηση συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα. Όταν εκδηλώνονται συμπτώματα, αυτά μπορεί να είναι:
- Κόπωση
- Πόνος ή δυσφορία στην άνω δεξιά κοιλιακή χώρα
Στην περίπτωση στεατοηπατίτιδας και κίρρωσης του ήπατος, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Ερυθρές παλάμες (ηπατικές παλάμες)
- Διόγκωση της κοιλιάς, λόγω υγρού στην κοιλιακή χώρα (ασκίτης)
- Διόγκωση των αιμοφόρων αγγείων κάτω από την επιφάνεια του δέρματος
- Διόγκωση του σπλήνα
- Κίτρινη χροιά στο δέρμα και στα μάτια (ίκτερος)
Διάγνωση
Λόγω της απουσίας συμπτωμάτων, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η διάγνωση του λιπώδους ήπατος προκύπτει ως τυχαίο εύρημα, κατά τη διενέργεια εξετάσεων για άλλους λόγους, όπου εντοπίζεται πρόβλημα στην ηπατική λειτουργία.
Αυτό συμβαίνει συνήθως κατά τη διενέργεια υπερηχογραφήματος, όπου εντοπίζεται η εναπόθεση λίπους στο συκώτι ή με την ανεύρεση μη φυσιολογικών τιμών σε εξετάσεις αίματος, που αφορούν στην ηπατική λειτουργία.
Στη συνέχεια μπορεί να ζητηθεί περαιτέρω έλεγχος, ώστε να αξιολογηθεί η σοβαρότητα της νόσου:
Εξετάσεις Αίματος
- Γενική αίματος
- Ηπατικά ένζυμα ALT, AST, αλκαλική φωσφατάση, γGT
- Χολερυθρίνη
- Εξετάσεις για ιογενείς ηπατίτιδες
- Εξέταση για κοιλιοκάκη
- Σάκχαρο αίματος, γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαρίνη, ινσουλίνη νηστείας
- Λιπιδαιμικό προφίλ (Χοληστερίνη, τριγλυκερίδια, HDL, LDL)
Απεικονιστικός Έλεγχος
- Υπερηχογράφημα κοιλίας
- Αξονική ή μαγνητική τομογραφία κοιλίας
- Ελαστογραφία ήπατος: είναι μια υπερηχογραφική μέθοδος μέτρησης της ελαστικότητας και της σκληρότητας των ιστών, που παρέχει πληροφορίες για την κατάσταση του ήπατος
Βιοψία Ήπατος
Σε περίπτωση που οι υπόλοιπες εξετάσεις δεν επιβεβαιώνουν τη διάγνωση λιπώδους διήθησης, μπορεί να χρειαστεί η διενέργεια βιοψίας του ήπατος, ώστε να αναλυθεί δείγμα ιστού για την ύπαρξη φλεγμονής ή κίρρωσης.
Αίτια
1. Αντίσταση στην Ινσουλίνη – Μεταβολικό Σύνδρομο
Η λιπώδης διήθηση του ήπατος οφείλεται στο μεταβολικό σύνδρομο, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Το μεταβολικό σύνδρομο είναι ένα σύνολο μεταβολικών διαταραχών, με κοινό χαρακτηριστικό την αντίσταση στην ινσουλίνη.
Φυσιολογικά, ο ανθρώπινος οργανισμός διασπά την τροφή σε γλυκόζη. Η ινσουλίνη είναι η ορμόνη που εκκρίνεται από το πάγκρεας και βοηθάει τη γλυκόζη να περάσει από το αίμα στο εσωτερικό των κυττάρων. Τροφές που μετατρέπονται εύκολα σε ζάχαρη (ψωμί, πατάτες, γλυκά) προκαλούν αυξημένη έκκριση ινσουλίνης, ώστε να διατηρηθούν φυσιολογικά τα επίπεδα του ζαχάρου στο αίμα.
Στα άτομα με αντίσταση στην ινσουλίνη, τα κύτταρα τους δεν ανταποκρίνονται σε αυτήν και η γλυκόζη δυσκολεύεται να περάσει στο εσωτερικό τους.
Ως αποτέλεσμα, το σώμα εκκρίνει όλο και μεγαλύτερες ποσότητες ινσουλίνης, που οδηγούν στην εμφάνιση:
- Υπέρτασης: αρτηριακή πίεση, μεγάλη (συστολική) πάνω από 130mmHg ή μικρή (διαστολική) πάνω από 85mmHg.
- Αύξημένα επίπεδα ζαχάρου στο αίμα: γλυκόζη νηστείας πάνω από 100 mg/dl.
- Χαμηλά επίπεδα καλής χοληστερίνης: HDL μικρότερη από 40 mg/dl για τους άντρες και 50 mg/dl στις γυναίκες
- Αυξημένα τριγλυκερίδια: πάνω από 150 mg/dl.
- Εναπόθεσης λίπους στη μέση με ανάπτυξη κεντρικού τύπου παχυσαρκίας και αυξημένο σπλαχνικό λίπος: περίμετρος μέσης πάνω από 94 cm στους άντρες και πάνω από 80 cm στις γυναίκες.
Η ύπαρξη ενός εκ των παραπάνω, δεν αρκεί για να τεθεί η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου. Απαιτείται η ανεύρεση παθολογικών τιμών σε τρεις ή περισσότερους από τους παραπάνω παράγοντες, για να οριστεί ότι ένα άτομο έχει μεταβολικό σύνδρομο.
Η λιπώδης διήθηση του ήπατος, οφείλεται στον καθιστικό τρόπο ζωής, στην αυξημένη κατανάλωση οινοπνεύματος και τροφών με αυξημένες θερμίδες και χαμηλή θρεπτική αξία (κενές θερμίδες).
Πρόσφατα στοιχεία υποδεικνύουν ότι δίαιτες πλούσιες σε ζάχαρη ή φρουκτόζη, αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης μεταβολικού συνδρόμου, λιπώδους διήθησης του ήπατος και εκδήλωσης μη-αλκοολικής ηπατίτιδας[1.
882 εκατομμύρια άτομα σε όλο το κόσμο έχουν λιπώδη διήθηση του ήπατος. Η μεγαλύτερη αύξηση της νόσου, παρατηρείται στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
Η φρουκτόζη είναι ένα απλό ζάχαρο που περιέχεται στα φρούτα και στο μέλι, είναι όμως και βασικό συστατικό της κοινής ζάχαρης (σακχαρόζη, που αποτελείται από φρουκτόζη και γλυκόζη) και του σιροπιού από καλαμπόκι υψηλής φρουκτόζης (High Fructose Corn Syrup HFCS) που ανευρίσκονται ευρέως στους χυμούς φρούτων, στα αναψυκτικά και σε υψηλά επεξεργασμένες τροφές.
H πρόσληψη φρουκτόζης έχει αυξηθεί σημαντικά στη διάρκεια των τελευταίων 200 ετών, παράλληλα με την αύξηση πρόσληψης ζάχαρης και του σιροπιού από καλαμπόκι υψηλής φρουκτόζης.
Η συσχέτιση της φρουκτόζης με το λιπώδες ήπαρ, είναι γνωστή από τη ρωμαϊκή εποχή, όπου ο διάσημος τότε Ρωμαίος σεφ, Μάρκος Απίκιος ετοίμαζε λιπαρό συκώτι (φουά γκρα) ταΐζοντας χήνες και χοίρους με σταφίδες και σύκα (πλούσιες πηγές φρουκτόζης).
Η φρουκτόζη προκαλεί συσσώρευση λίπους στο συκώτι, ενεργοποιώντας την παραγωγή λίπους (λιπογένεση) ενώ ταυτόχρονα εμποδίζει την καύση του. Επιπρόσθετα, το συγκεκριμένο ζάχαρο οδηγεί σε αντίσταση στην ινσουλίνη και υπερφορτώνει τα μιτοχόνδρια των ηπατικών κυττάρων διαταράσσοντας τη λειτουργία τους.
Είναι αξιοσημείωτο, ότι ενώ σε μικρές ποσότητες η λήψη φρουκτόζης από φυσικές πηγές, όπως τα ολόκληρα φρέσκα φρούτα, είναι μια υγιεινή συνήθεια, ωστόσο η αυξημένη κατανάλωση της, επιφέρει σημαντικά αρνητικά αποτελέσματα στο συκώτι και στην υγεία, παρόμοια με αυτά που προκαλεί η αυξημένη κατανάλωση οινοπνεύματος[5].
Η λιπώδης διήθηση του ήπατος είναι μια από τις παθολογικές εκδηλώσεις του μεταβολικού συνδρόμου, όπως είναι επίσης, το αυξημένο ουρικό οξύ, η χρόνια φλεγμονή, τα χαμηλά επίπεδα καλής χοληστερίνης (HDL), τα αυξημένα επίπεδα ζαχάρου και τριγλυκεριδίων, η αύξηση του σωματικού βάρους και η υπέρταση.
2. Διαπερατότητα του Εντερικού Βλεννογόνου & Μικροβίωμα
Το τοίχωμα του λεπτού εντέρου καλύπτεται από τον εντερικό βλεννογόνο. Φυσιολογικά, το εντερικό περιεχόμενο δε διαπερνά τον εντερικό βλεννογόνο.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες το εντερικό τοίχωμα, απορροφά μόνο θρεπτικά στοιχεία απαραίτητα στη λειτουργία του οργανισμού. Κατάλοιπα του μεταβολισμού, τροφές που δεν έχουν διασπαστεί πλήρως κατά τη διαδικασία της πέψης, μικροοργανισμοί και τοξίνες, δεν απορροφώνται και αποβάλλονται με τα κόπρανα.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το έντερο απορροφά θρεπτικά στοιχεία και αποβάλει τα υπόλοιπα.
Παράγοντες που αλλοιώνουν τη σύσταση της μικροβιακής χλωρίδας και προκαλούν βλάβες στον εντερικό βλεννογόνο είναι[6][7]:
- Η αυξημένη κατανάλωση απλών ζαχάρων και ειδικά φρουκτόζης
- Η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ
- Η κατάχρηση αντιβιοτικών
- Ανεπάρκειες σε βιταμίνες και μικροθρεπτικά: βιταμίνες D, Α, Β12, C, Ε, γλουταμίνη, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, ασβέστιο, σελήνιο, φώσφορο και αντιοξειδωτικά
- Η κατανάλωση τροφών που αυξάνει την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών: υψηλά επεξεργασμένες τροφές, τηγανητά, τρανς-λιπαρά, τεχνητά γλυκαντικά
- Η μειωμένη λήψη τροφών που ενισχύουν τους ωφέλιμους μικροοργανισμούς: σαλάτες, λαχανικά, φρούτα, ξηροί καρποί, όσπρια, ελιές, λάδι ελιάς, ψάρια
- Το ψυχογενές στρες
- Η χαμηλή φυσική δραστηριότητα
Βλάβες στο εντερικό τοίχωμα προκαλούν απώλεια της συνέχειας του βλεννογόνου και κάνουν το έντερο διαπερατό σε μικροοργανισμούς, κατάλοιπα της πέψης και τοξίνες που παράγονται από παθογόνα βακτήρια.
Εικόνα: η επίδραση της δίαιτας στη σύσταση του μικροβιώματος και στην ανθρώπινη υγεία. Singh et al. J Transl Med (2017) 15:73
Μελέτες έχουν δείξει ότι η αυξημένη εντερική διαπερατότητα είναι σημαντικός παράγοντας πυροδότησης για την ανάπτυξη λιπώδους ήπατος[1.
3. Ανοσοποιητικό Σύστημα
Οι τοξίνες που παράγονται από το εντερικό μικροβίωμα, εισέρχονται στην αιματική κυκλοφορία και προκαλούν υπερ - δραστηριότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος.
Η υπερ-αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, πυροδοτεί τη φλεγμονή στο ήπαρ και παίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη λιπώδους διήθησης και στην μετάβαση της σε χρόνια ηπατίτιδα και κίρρωση[8].
Αντιμετώπιση – Θεραπεία
Μέχρι σήμερα, δεν έχει υπάρχει κάποια εγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση της λιπώδους διήθησης του ήπατος2.
Η αντιμετώπιση της εστιάζεται στην επίλυση του μεταβολικού συνδρόμου και των παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με αυτό[1[2][6][9].
Οι παράγοντες είναι:
- Αντίσταση στην ινσουλίνη
- Αυξημένο σωματικό βάρος
- Διαταραχή του μεταβολισμού των λιπιδίων
- Διαβήτης τύπου 2
- Ελλείψεις σε μικροθρεπτικά συστατικά που συνδέονται με τη νόσο
- Διαταραχή της εντερικής χλωρίδας
- Αυξημένη εντερική διαπερατότητα
- Οξείδωση
Η διενέργεια ειδικών εξετάσεων που εντοπίζουν με ακρίβεια τις μεταβολικές διαταραχές και τις ελλείψεις του οργανισμού, καθοδηγούν τις ιατρικές παρεμβάσεις στη διόρθωση των ελλείψεων και των μεταβολικών διαταραχών, με στόχο τη βελτίωση της πορείας του λιπώδους ήπατος.
Οι συγκεκριμένες εξετάσεις ονομάζονται μεταβολομικές αναλύσεις. Μετρούν πολύ μικρά μόρια, τα οποία συμμετέχουν στις χημικές αντιδράσεις του οργανισμού και καταγράφουν τις ακριβείς ελλείψεις και μεταβολικές διαταραχές[10][11].
Δείκτες που Ανιχνεύονται μέσω των Μεταβολομικών Αναλύσεων
Οι Μεταβολομικές Αναλύσεις ανιχνεύουν δείκτες που εντοπίζουν:
- τις ελλείψεις σε βιταμίνες, ένζυμα, μεταλλικά στοιχεία, αμινοξέα, και ωμέγα 3 λιπαρά οξέα
- μεταβολικές διαταραχές, όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη
- τη διαχείριση της φλεγμονής
- την ικανότητα παραγωγής ενέργειας (μιτοχονδριακή λειτουργία)
- την αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού
- την κατάσταση της εντερικής χλωρίδας (μικροβίωμα)
- την παρουσία διαταραχών στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών, των υδατανθράκων και των λιπιδίων
- διαταραχές στη λειτουργία του νευρικού συστήματος
- διαταραχές στην ορμονική λειτουργία
Η στοχευμένη διόρθωση των ελλείψεων και η αποκατάσταση των μεταβολικών παραγόντων κινδύνου συμβάλλουν στη(ν):
- βελτίωση των συμπτωμάτων της νόσου
- μείωση και εξάλειψη της εναπόθεσης λίπους στο ήπαρ
- μείωση του σπλαχνικού λίπους και του σωματικού βάρους
- βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ (χοληστερίνη, τριγλυκερίδια)
- διόρθωση των ελλείψεων του οργανισμού σε βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία και μικροθρεπτικά συστατικά
- επίλυση του μεταβολικού συνδρόμου (αντίσταση στην ινσουλίνη, μεταβολισμός του ζαχάρου)
- βελτίωση της ποιότητας ζωής (αύξηση των επιπέδων ενέργειας, βελτίωση της λειτουργίας του εντέρου)
- αύξηση των επιπέδων ενέργειας
- μείωση του κινδύνου ανάπτυξης χρονίων ασθενειών που συνδέονται με τη λιπώδη διήθηση (καρδιαγγειακά, καρκίνος, αυτοάνοσα)
Η διόρθωση των ελλείψεων του οργανισμού και η αποκατάσταση των μεταβολικών διαταραχών, συμβάλλουν σε ουσιαστική βελτίωση της κατάστασης της υγείας και της κλινικής εικόνας του ασθενή.
Βελτιώνονται οι δείκτες που σχετίζονται με την αντίσταση στην ινσουλίνη, την εντερική χλωρίδα, την οξείδωση, την ικανότητα του οργανισμού να διαχειρίζεται τη φλεγμονή, καθώς και τα επίπεδα του βάρους.
Σήμερα η ιατρική διαθέτει περισσότερα εργαλεία από αυτά που διέθετε δέκα ή πέντε μόλις χρόνια πριν. Όταν η φαρμακευτική αγωγή, η διόρθωση των ελλείψεων και η διατροφή του κάθε ασθενούς προσαρμόζονται στο μεταβολικό του προφίλ, αλλάζουν ριζικά την ποιότητα ζωής και την πορεία της νόσου των ατόμων που πάσχουν από λιπώδη διήθηση στο ήπαρ.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
[1] Fructose and sugar: A major mediator of non-alcoholic fatty liver disease. Thomas Jensen et al. J Hepato. 2018 May.
[2] Fatty Liver. Emily Tommolino. Medscape Updated: Apr 12, 2018.
[3] Obesity epidemic results in Non-Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD) becoming the most common cause of liver disease in Europe. 26 09 2019 - EASL
[4] Nonalcoholic fatty liver disease. Mayo Clinic accessed March 2021.
[5] Fructose: It’s “Alcohol Without the Buzz”1,2,3 Robert H. Lustig. Adv Nutr. 2013 Mar.
[6] Role of Dietary Nutrients in the Modulation of Gut Microbiota: A Narrative Review. Qi Yang et al. Nutrients . 2020 Jan.
[7] Influence of diet on the gut microbiome and implications for human health Rasnik K. Singh et al. Journal of Translational Medicine April 2017.
[8] Innate Immunity and Inflammation in NAFLD/NASH Marco Arrese et al. Dig Dis Sci . 2016 May.
[9] The Role of Probiotics in Nonalcoholic Fatty Liver Disease: A New Insight into Therapeutic Strategies Marica Meroni et al. Nutrients. 2019 Nov.
[10] Micronutrient deficiencies in patients with COVID-19: how metabolomics can contribute to their prevention and replenishment. Dimitris Tsoukalas and Evangelia Sarandi. BMJ Nutri Prev Heal. Nov. 2020.
[11] Metabolic profiling of organic and fatty acids in chronic and autoimmune diseases. EvangeliaSarandi, Dimitris Tsoukalas et al. Advances in Clinical Chemistry Volume 101, 2021, Pages 169-229.
Σχόλια